Położenie
Chata Chemika to dom w najlepszym tego słowa znaczeniu. Pachnący i ciepły, rodzinny, pełen ciszy, dobra i miłości, ale także wygodny i luksusowy. Gdzieś na końcu świata, w Bieszczadach Wysokich, w jednej z najmniejszych w Polsce wsi ROZTOKI GÓRNE obecnie zamieszkałej tylko przez czterech (4) stałych mieszkańców, gdzie numer 13 przybity na Chacie jest najwyższym i ostatnim w tej wsi.
Dom stoi na wysokości 720 m n.p.m., kilka minut spacerem od granicy ze Słowacją na Przełęczy nad Roztokami, w otulinie Bieszczadzkiego Parku Narodowego, w granicach Ciśniańsko – Wetlińskiego Parku Krajobrazowego i obszaru specjalnej ochrony ptaków Natura 2000, pod nazwą „Bieszczady”, na końcu 150 metrowej, bitej, prywatnej uliczki Ku Dobru pod szczęśliwym numerem 13.
Roztoki Górne to obecnie maleńka miejscowość jak z bajki, na którą składa się zaledwie kilka zabudowań. Wieś położona na końcu drogi z Cisnej przez Majdan, Liszną tuż pod Przełęczą nad Roztokami.
Roztoki otaczają góry: pasmo graniczne od południa z wyróżniającym się Rypim Wierchem (1003 m n.p.m.), grzbietem Jasła (1153 m n.p.m.) i Szczawnika (1098 m np.m.), od wschodu (oddzielona od niego wierzchołkami Małego i Dużego Skaleńca) oraz przełęczą Prislipce pomiędzy Kiczerką (910 m n.p.m.) i masywem Hyrlatej a grzbietem granicznym z Sinkową i Strybem.
O Roztokach Górnych warto wiedzieć, że jest to jedno z kilku miejsc w Polsce, które nie jest zanieczyszczone światłem. To miejsce absolutnie ciemnego nieba, doskonałe do obserwacji. Stąd w Roztokach co pewien czas odbywają się zloty miłośników obserwacji astronomicznych.
Położenie Roztok Górnych czyni z nich dobrą bazę wypadową na wycieczki piesze oraz rowerowe. Można stąd wybrać się niebieskim szlakiem PTTK m.in. na Szymową Hyrlatą (1103 m n.p.m. – najwyższy wierzchołek pasma) przez Rosochę (1085 m n.p.m.), albo można udać się na Przełęcz nad Roztokami a stąd szlakiem granicznym na Okrąglik i czerwonym z Okrąglika na Jasło. Szlak z Przełęczy nad Roztokami na Jasło jest najkrótszą znakowaną trasą na ten wierzchołek. Można również z Przełęczy nad Roztokami udać się w stronę przeciwną – przez Rypi Wierch do Balnicy szlakiem granicznym koloru niebieskiego. Można wreszcie przez wspomnianą przełęcz zejść do dawnej wsi Ruske na Słowacji.
Jako punkt wypadowy dla wycieczek rowerowych Roztoki Górne są często wykorzystywane do wypadów rowerowych na Słowację. I tak: na Przełęczy nad Roztokami Górnymi kończy swój bieg 60 kilometrowy odcinek transgranicznego szlaku rowerowego wchodzącego w skład projektu „Zielony Rower” z Leska do granicy na przełęczy. Po stronie słowackiej również szlaki rowerowe – przez Ruske można pojechać w dwóch kierunkach. Ponadto często wybieraną trasą rowerową jest pętla okrążająca masyw Hyrlatej. Można ją oczywiście zacząć i skończyć w Roztokach Górnych. Pobiegnie wówczas z Roztok przez Solinkę, Żubracze i Liszną, by wrócić do punktu początkowego.
Pobliska Przełęcz nad Roztokami miała dawniej znaczenie strategiczne. Prowadził tędy szlak handlowy na Węgry, stąd nazywana była Bramą Ruską (Porta rusica). W okresie I i II wojny toczyły się tu ciężkie walki. W roku 1941 przełęcz wizytował generalny gubernator dr Hans Frank. Do czasu wejścia Polski do strefy Schengen funkcjonowało tu piesze i rowerowe przejście graniczne. Stała tam niewielka budka a przejście było czynne w godzinach dziennych od czerwca do października. Obecnie do przełęczy doprowadzony jest asfalt, do niedawna można było wjechać na samą przełęcz, jednak od 2023 roku przy końcu Roztok stoi zakaz ruchu i na przełęcz udajemy się pieszo lub rowerem. Po stronie słowackiej mamy Park Narodowy „Połoniny”. Niedawno na Przełęczy nad Roztokami ustawiono drewnianą wieżę widokową.
A dawniej…
Była to wieś królewska lokowana nad potokiem Roztoka (dochodzi do niego i nasz strumyk Zbiorek), który spływa spod pasma granicznego do rzeki Solinki. Pierwotnie potok ten nazywany był Leszna lub Lesna, a więc i nazwa wsi wówczas brzmiała identycznie. Lustracja dóbr królewskich z roku 1565 podaje, iż Lesna jest jedną ze wsi „które się poczeli nowo sadzicz w Płoninach i między liaszy w górach prawem wołoskiem”. Czytamy tam również: „Z tych wsi żadnego pożytku inszego na ten czas nie masz, tylko że czasem z panem starostą albo z urzędem jego jeżdżą na granice węgierskie, albo gdzie się przyda do czynienia sprawiedliwości, a pastwisk w płoninach przestrzegają i roboty też w lecie koło żniwa raz albo dwa pomagają” (Kryciński, 2007).
Roztoki Górne były wsią bojkowską leżącą w pobliżu granicy z łemkowszczyzną. Zarówno Falkowski i Pasznycki w swojej książce „Na pograniczu łemkowsko-bojkowskiem” z roku 1935, jak i później nieoceniony badacz regionu prof. Roman Reinfuss sytuują granicę
pomiędzy tymi grupami etnicznymi na Solince. Wykazują, iż Solinka i Żubracze były łemkowskie a leżące po drugiej stronie Hyrlatej Liszna oraz Roztoki Górne już bojkowskie. Jak to często na pograniczach bywa kultury te przenikały się wzajemnie.
Wieś od momentu lokacji nie była zamieszkała bez przerwy. W roku 1627 zagospodarowanych było 5 łanów a już w 1663 Roztoki były wyludnione. Gdy wieś się odbudowywała napadli ją w 1686 węgierscy tołhaje, którzy wieś spalili a mieszkańców wymordowali. Nowi osadnicy pojawili się tu dopiero podczas zaboru austriackiego. Wówczas administracja zadecydowała, że Roztoki będą przysiółkiem Solinki a nie odrębną wsią. Wieś nigdy nie posiadała cerkwi, należała do parafii greckokatolickiej w Solince. W przysiółku funkcjonował tartak parowy, 350m na północny-zachód od mostu drogowego – zniszczony podczas I wojny światowej. Był tu również młyn wodny (1852) przy ujściu potoku Huta do Roztoki. W 1875 znajdował się 300 m dalej na północ a w 1914 już nie istniał. Karczma w roku 1852 mieściła się w drewnianym budynku i stała na zachodnim brzegu potoku Kisełycznik, 250 m na południe od jego połączenie z potokiem Huta (Kryciński, 2007).
Na mapie WIG z roku 1936, arkusz Łupków, który obejmuje Roztoki Górne zaznaczony jest krzyż przydrożny przy drodze na przełęcz. Zabudowania wsi wówczas nie ciągnęły się wzdłuż tej drogi.
Obecnie w Roztokach znajduje się kilka zabudowań (najwyższy numer nadany to numer 13).
6 lipca 2018 r. otwarta została prowadząca z Roztok Górnych w kierunku Okrąglika ścieżka historyczna „Szaniec Konfederatów Barskich„. Ścieżka liczy 11 przystanków a zaczyna się na Przełęczy nad Roztokami. Celem jest wyeksponowanie tytułowego szańca – ziemnych umocnień z czasów konfederatów barskich, które zlokalizowane są w pobliżu szlaku z Przełęczy nad Roztokami na Okrąglik.
Żródła: P. Szechiński w https://www.twojebieszczady.net/roztoki_gorne.php
Turystyka:
- Ścieżki rowerowe: Roztoki Górne – Roztoki Górne (przez Solinkę, Żubracze, Majdan)
- Wiaty turystyczne
- Szlak Konfederatów Barskich
- Piesze szlaki turystyczne:
niebieski: Roztoki Górne – Ustrzyki Górne (Okrąglik 1101m.n.p.m., Płasza 1162 m.n.p.m., Dziurkowiec 1188 m.n.p.m., Rabia Skała 1192m n. p. m., Kremenaros 1221m n. p. m.)
niebieski: Roztoki Górne – Łupków (przez Rypi Wierch 1003m n.p.m., Stryb 1011 m.n.p.m., Czerenin 928 m.n.p.m., Wysoki Groń 905 m.n.p.m.)
Czasy przejść:
- Roztoki Górne - Przełęcz nad Roztokami, ok. ½ h
- Przełęcz nad Roztokami - Okrąglik, ok. 1½ h + 25 minut na Jasło
- Przełęcz nad Roztokami - Ruske, ok. 1½ h
- Roztoki Górne - Solinka (drogą), ok. 1½ h
- Roztoki Górne - Hyrlata, ok. 2½ h. - Roztoki Górne - Żubracze (przez Hyrlatą), ok. 3½ h.